Zapytaj eksperta - Kleszcze

Kleszcze przenoszą choroby ludzkie i zwierzęce. Są nosicielami ogromnej liczby organizmów zakaźnych, dużo większej niż inne stawonogi żywiące się krwią – ustępują jedynie komarom pod względem istotności dla zdrowia publicznego i bezpieczeństwa weterynaryjnego.  

Zabójcze kleszcze – dlaczego zwalczanie kleszczy jest tak istotne

Kleszcze roznoszą wiele patogenów  – w tym pierwotniaki, wirusy, bakterie i grzyby; są też przyczyną poważnych, a niekiedy śmiertelnych chorób z powodu białka, które wstrzykują przy ukąszeniu wraz ze śliną.

Kleszcze twarde to zdecydowanie najgorsza grupa, złożona z 650 gatunków atakujących ssaki, ptaki i gady. Tylko samice żywią się krwią. Pożywiają się powoli, przyczepione do ciała gospodarza – proces ten trwa kilka dni, a w trakcie jego trwania dochodzi także do kopulacji.

 

Kleszcze miękkie to zróżnicowana grupa około 170 gatunków. Krwią żywią się zarówno samce, jak i samice – proces ten przebiega dużo szybciej w porównaniu z kleszczami twardymi i zajmuje zaledwie kilka godzin.

Cykl życia jest uzależniony od gatunku.  W trakcie cyklu życia, kleszcz może zaatakować jednego, dwóch lub nawet trzech gospodarzy, a składa się on z czterech odrębnych stadiów: jaja, larwy, nimfy i osobnika dorosłego.

 

Jaja
Samica odpada od ciała kręgowca będącego gospodarzem, a następnie szuka schronienia, w którym mogłaby jednorazowo złożyć dużą liczbę jaj, a następnie ginie. Jedna partia może składać się z kilku tysięcy brązowych, okrągłych jajeczek. Są one pokryte wodoodpornym woskiem, który chroni jaja przed szkodliwym wpływem środowiska zewnętrznego.

 

W zależności od  warunków otoczenia, sześcionogie larwy wykluwają się z jajeczek po upływie okresu od 2 tygodni do kilku miesięcy.   

Larwy
Larwy nie posiadają przetchlinek ani układu tchawkowego, utrata wody następuje więc wyłącznie poprzez oskórek. Larwa atakuje gospodarza, a następnie żywi się jego krwią przez kilka dni, po czym odpada.

Wiele larw kryje się w  warstwach nasyconych wilgocią, np. w pokrywającej glebę materii organicznej; pobierają one wilgoć z atmosfery i są w stanie przetrwać długi czas bez pożywienia.

Nimfy
Larwa trawi krew, a następnie przeistacza się w ośmionogą nimfę, wyposażoną w przetchlinki i układ tchawkowy. Następnie musi znaleźć nowego gospodarza.

 

Nimfa karmi się na ciele gospodarza przez okres 4 do 8 dni, a następnie odpada, by znaleźć odpowiednie miejsce, w którym mogłaby rozwinąć się do stadium osobnika dorosłego.

Osobniki dorosłe
Osobnik dorosły musi znaleźć odpowiedniego gospodarza. Samica wczepia się w ciało gospodarza, nie karmi się jednak jego krwią aż do momentu populacji. Samiec karmi się krwią, ale nie zwiększa swojej objętości.  Nasycona samica odpada od ciała gospodarza, trawi posiłek na ziemi, a następnie składa do kilku tysięcy jaj.

W przypadku niesprzyjających warunków otoczenia, w każdym stadium rozwoju kleszcza przed lub po zdobyciu pożywienia może dojść do diapauzy (okresu życia utajonego).

Poszukiwanie gospodarza
Kiedy nie ma pokrywy roślinnej, kleszcze wykrywają gospodarzy poprzez detekcję wibrowania gruntu i wychodzą ze swoich kryjówek.

W okresie wegetacji, larwy gromadzą się w pobliżu wierzchołków traw. Gdy gospodarz przechodzi obok, kleszcze spadają na niego z góry.

Kleszcze nie mają oczu, dlatego polegają na innych zmysłach, lokalizując gospodarzy, potrafią natomiast doskonale się wspinać.

Atak
Kleszcz przecina skórę szczękoczułkami i zagłębia w ciele hypostom. W przypadku kleszczy wyposażonych w krótki aparat gębowy, substancja określana jako „cement”, wydzielana w ciągu pierwszych 24 godzin rozprzestrzenia się na powierzchni  skóry gospodarza.

 

W ciągu kolejnych 96 godzin, substancja ta wnika w zmianę skórną, ułatwiając kleszczowi przyssanie się do ciała gospodarza.

Kleszcz Ixodes holocyclus jest wyposażony w długi aparat gębowy i nie wydziela cementu.

Odżywianie i utrata wody
W trakcie ssania, ciężar ciała kleszcza wzrasta około 200-krotnie. ½ do 2/3 zawartości wody w pobieranej krwi ulega wydaleniu przed zakończeniem karmienia. Syty kleszcz waży około 240mg. 

 

Nadmiar płynów jest eliminowany przez wydzielanie śliny, która jest wprowadzana do ciała gospodarza. Ślina zawiera także antykoagulanty, słabe enzymy hydrolityczne i środki farmakologiczne.   

Paraliż kleszczowy – zagrożenie ze strony kleszczy
Zjawisko to, po raz pierwszy odnotowane w Australii w roku 1843, dotyka kończyn dolnych, następnie wędruje w górę tułowia, do kończyn górnych, a w ciągu kilku godzin dociera do głowy.  Paraliż powoduje czterdzieści sześć gatunków, należących do 10  rodzajów. Najważniejsze z nich to    I. holocyclus w Australii oraz D. andersoni i D. variabilis w Ameryce Północnej.

 

Paraliż jest związany z żywieniem samicy, a pierwsze objawy występują w ciągu 5 do 7 dni od chwili przyssania. Jedna samica jest w stanie sparaliżować i zabić dorosłego człowieka w wyniku oddziaływania toksyny, wydzielanej przez specyficzne komórki ślinianek.

Skuteczne metody zwalczania kleszczy

Aby wyeliminować kleszcze, należy zachować staranność. Warto skorzystać z dostępnej wiedzy, aby określić ich lokalizację na każdym etapie cyklu życia. Ochrona zwierząt domowych ma kluczowe znaczenie na tych obszarach, które są gęsto zasiedlone przez kleszcze; na rynku dostępne są doskonałe preparaty dla zwierząt.

 

Usunięcie populacji kleszczy z otoczenia, w którym przebywa zwierzę, ma kluczowe znaczenie.